કાવ્યતૃષા

પૂરી એક અંધેરી ને ગંડુ રાજા, ટકે શેર ભાજી ને ટકે શેર ખાજાં; બધી ચીજ વેચાય ત્યાં ભાવ એકે, કદી સારી બૂરી ન વેચે વિવેકે. ત્યાં જઈ ચઢ્યા બે ગુરુ એક ચેલો, ગયો ગામમાં માગવા શિષ્ય પેલો; લીધી સુખડી હાટથી આપી આટો, ગુરુ પાસ જઈને કહે, “ખૂબ ખાટ્યો.” ગુરુજી કહે, “રાત રહેવું ન આંહી, સહુ એક ભાવે ખપે ચીજ જ્યાંહી; હશે ચોરને શાહનો ન્યાય એકે, નહી હોય શિક્ષા ગુનાની વિવેકે. ન એ વસ્તીમાં એક વાસો વસીજે, ચલો સદ્ય ચેલા જવું ગામ બીજે.” કહે શિષ્ય, “ખાવા પીવા ખૂબ આંહી, તજી તેહ હું તો ન આવીશ ક્યાંહી.” ગુરુએ બહુ બોધ દીધો જ ખાસો, “નહીં યોગ્ય આંહી રહ્યે રાતવાસો.” ન માની કશી વાત તે શિષ્ય જયારે, ગુરુજી તજીને ગયા ગામ ત્યારે. રહ્યા શિષ્યજી તો ત્યહાં દિન ઝાઝા, બહુ ખાઈપીને થયા ખૂબ તાજા; પછીથી થયા તેહના હાલ કેવા, કહું છું હવે હું સુણો સદ્ય તેવા. તસ્કર ખાતર પાડવા, ગયા વણિકને દ્ધાર; તહાં ભીત તૂટી પડી, ચોર દબાયા ચાર. માત પ્રભાતે ચોરની, ગઈ નૃપને ફરિયાદ; શૂળી ઠરાવી શેઠને, ડોશીની સૂણી દાદ. “એવુ ઘર કેવું ચણ્યું, ખૂન થયાં તે ઠાર; રાતે ખાતર ખોદતાં, ચોર દબાયા ચાર.” વણિક કહે, “કડિયા તણો એમાં વાંક અપાર; ખરેખરી એમાં નથી, મારો ખોડ લગાર.” કડિયાને શૂળી ઠરી, વણિક બચ્યો તે વાર; ચૂક એ ગારો કરનારની, કડિયે કરી ઉચ્ચાર. ગારો કરનાર કહે, “પાણી થયું વિશેષ; એ તો ચૂક પખાલીની, મારી ચૂક ન લેશ” પુરપતી કહે પખલીને, “જો તું શૂળીએ જાય, આજ પછી આ ગામમાં, એવા ગુના ન થાય.” “મુલ્લાં નીસર્યા મારગે, મેં જોયુ તે દિશ; પાણી અધિક તેથી પડ્યું, રાજા છાંડો રીસ.” મુલ્લાંજીને મારવા, કરી એવો નિરધાર; શૂળી પાસે લઈ ગયા, મુલ્લાંને તે વાર. ફળ જાડું શૂળી તણું, મુલ્લાં પાતળે અંગ; એવી હકીકત ચાકરે, જઈ કહી ભૂપ પ્રસંગ. ભૂપ કહે, “શું હરઘડી આવી પૂછો કોઈ; શોધી ચઢાવો શૂળીએ, જાડા નરને જોઈ.” જોતાં જોતાં એ જડ્યો, જોગી જાડે અંગ; બહુ દિન ખાઈને બન્યો, રાતે માતે રંગ શિષ્ય મુદત માગી ગયો ગુરુ પાસે પસ્તાય; ગુરુએ આવી ઉગારિયો, અદભૂત કરી ઉપાય. જોગી શૂળી પાસ જઈ કહે, “ભૂપ સુણ કાન, આ અવસર શૂળીએ ચઢે, વેગે મળે વિમાન.” ચેલો બોલ્યો, “હું ચઢું” ને ગુરુ કહે, “હું આપ;” અધિપતિ કહે, “ચઢીએ અમો, પૂરણ મળે પ્રતાપ.” ગુરુએ ચેલાને ગામથી, પહોંચાડ્યા ગાઉ પાંચ; રાજા શૂળી પર રહ્યો, અંગે વેઠી આંચ. -દલપતરામ